Αυτά που έχω να πω εδώ ας πούμε ότι θα μπορούσαν να στοιχηθούν πίσω από δύο ερωτήματα, όχι ως απαντήσεις αλλά ως υποθέσεις.
α) Τι είναι θρησκευτική ποίηση β) τι μας λέει ως παράδειγμα το βιβλίο της Ελένης Πράπα Οι Μυροφόρες.
Να σημειώσω πως ό,τι και να πω, γράφοντας για όλα αυτά, είναι υποκειμενικός λόγος. Η αλήθεια, όπως και σε άλλα θέματα, κινδυνεύει από τις απολυτότητες. Έτσι από ό,τι διαβάζετε εσείς συμπεραίνετε τα δικά σας.
Τι είναι θρησκευτική ποίηση λοιπόν; Υπάρχει άραγε θρησκευτική ή άλλου είδους ποίηση, ή η ποίηση είναι μία και εμείς έχουμε μια προσωπική ανάγκη τακτοποίησης ή κριτικής ή μία ανάγκη εκ του περιεχομένου της να την κατατάξουμε;
Παραθέτω ένα απόσπασμα από την ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη προς διευκρίνηση όσων γράφω.
Κόπηκε το ψωμί και το κρασί μοιράστηκε στις κούπες / («Στο βάθος κήπος») Γραφικές οι παραστάσεις[…] κι όπως κανείς δεν έλειπε, οι συνδαιτυμόνες στης οικειότητας τη ζεστασιά πράα δοσμένοι μέσα στα γέλια και στις σοβαρές κουβέντες, όπως πάντα, στ’ αστεία πειράγματα και στα λαφριά τραγούδια.
Όμως οι ώρες βάραιναν κι όταν χτύπησαν ρυθμικά οι δώδεκα, όλοι χαμήλωσαν τα μάτια να μην κοιταχτούνε -έφθασε η ώρα και δεν είχε ακόμα η προδοσία γίνει-
Οι στίχοι είναι γεμάτοι από σύμβολα τα οποία παραπέμπουν στο τελευταίο Δείπνο του Κυρίου… κρασί, ψωμί, προδοσία… όμως κανείς δεν κατατάσσει αυτό το ποίημα στην θρησκευτική ποίηση. Γιατί ο ποιητής χρησιμοποιεί τα σύμβολα, αλλά δεν εμπνέεται από αυτά ή αν μου επιτρέπεται, η συγκίνησή του δεν σχετίζεται με το υπερβατικό. Ο Αναγνωστάκης προσφεύγει στην γλώσσα του μύθου και των συμβόλων, αλλά για κείνον ο Χριστός και οι δώδεκα είναι σύμβολα τα οποία δίνουν ένταση στην δική του προσωπική τραγωδία, την διαγραφή του από το Κόμμα.
Δεύτερο παράδειγμα: Ζωή Καρέλλη, Παραμονή της Γέννησης 4ο (Από την συλλογή Πορεία 1940)
Αμήν αμήν λέγω, Κύριε,\ συγχώρησε την αδυναμία μου,\ χώρον χάρισε στην αδυναμία μου, Κύριε,\ με την αδυναμία μου να χωρέσω στην έκκληση\ της ψυχής μου.\ Συγχώρεσε\ την σκληρή κατάπτωση,\ της σκληρότητας ψυχρής την κατάσταση,\ της στείρας ψυχρότητας την κατάκτηση,\ της σκληρότατης πτώσης τη στάση,\ της ψυχής τη στειρότητα.\ Εκείνος που δεν γεννά, δεν γεννάται,\ δεν αναγεννάται ποτέ, Κύριε,\ της Γέννησης «σκήνωσον εν εμοί»,\ ο την Σάρραν και την Ελισσάβετ\ γονίμους διδάξας, προς δόξαν σου αιώνιαν.
Η Ζωή Καρέλλη ποιήτρια διακεκριμένη, κατατάσσεται στις ποιήτριες που γράφουν θρησκευτική ποίηση κατά τους μελετητές και οι στίχοι της αυτοί είναι θρησκευτική ποίηση. Γιατί; Γιατί το πρόσωπο που ομιλεί αναφέρεται όντως στον Χριστό, μιλά για αδυναμία και πτώση. Ζητά να κατοικήσει εντός της Αυτός. Το υπερβατικό ον, γεγονός που προϋποθέτει θρησκεύουσα συνείδηση.
Προσωπική μου άποψη είναι ότι δεν υπάρχει θρησκευτική ή άλλου είδους ποίηση. Η ποίηση είναι μία και λιπαίνεται από το ασυνείδητο του γράφοντος. Αν θρησκεύει ο ποιητής κάποια στιγμή οι στίχοι του θα έχουν και θρησκευτική απόχρωση. Εμείς ωστόσο την ποίηση την κατανοούμε όπως την αντιλαμβανόμαστε και την αισθανόμαστε προσωπικά ο καθένας, δεν υπάρχει λάθος ή σωστό σε αυτό. «Ἀνοίξω τό στόμα μου καί πληρωθήσεται Πνεύματος/καί λόγον ἐρεύξομαι τῇ βασιλίδι Μητρί»…. Θα ανοίξω το στόμα μου και θα γεμίσει πνεύμα/έμπνευση και θα ρευτώ λόγο για την βασίλισσα μητέρα… δεν είναι μόνο θεολόγος του δόγματος ο υμνωδός στον Κανόνα του Ακαθίστου Ύμνου, αλλά και το ρήμα ρεύομαι κάνει τον λόγο του εξαίρετο ποίημα. Όπως ο Ρίτσος κάνει ποίημα το ρήμα αρμέγω στον στίχο του Επιταφίου, «άρμεγες με τα μάτια σου το φως της οικουμένης», που δεν είναι θρησκευτική ποίηση κι ας βασίζεται στα εγκώμια στιχουργικά.
Τι ισχυρίζομαι λοιπόν; Μπορούμε να κορφολογήσουμε υπέροχους στίχους στους οποίους εμείς εκλαμβάνουμε στοιχεία θρησκευτικότητας, αλλά δεν γνωρίζουμε αν πράγματι η φόρτισή τους είναι θρησκευτική. Τους απολαμβάνουμε λοιπόν με την συγκίνηση που μας προσφέρουν. Το αν τους θεωρούμε «θρησκευτικούς» ή όχι, είναι θέμα του αναγνώστη, είναι η προσωπική μας πρόσληψη.
Θα αναφέρω παρακάτω μία συλλογή που γράφτηκε ή μάλλον συγκεντρώθηκε από σημειώματα της μακαριστής Ελένης Πράπα και έγινε συλλογή με τίτλο Οι Μυροφόρες, 2024, Παλλήνη, ιδιωτική έκδοση εκτός εμπορίου.
Μνημονεύω εδώ ταπεινά την Ελένη, μια γυναίκα η οποία υπηρέτησε την εκκλησία. Γέννησε παιδιά, έφτιαξε οικογένεια, κατ’ οίκον εκκλησία, έχτισε Ναό, του Αγίου Δημητρίου στην Παλλήνη, συνέδεσε με την παρουσία της την κοινότητα και, νομίζω, θεώρησε, ότι ο ποιητικό της λόγος μπορούσε να είναι και διδακτικός, προσιτός -γιατί είναι προσιτός και κατανοητός- ώστε να έλξει και να θέλξει τον αναγνώστη ή και ακροατή ώστε να μάθει για την πίστη του Χριστού.
Η Ελένη αισθάνεται μαθήτρια του Χριστού και αυτό φαίνεται και στην ζωή και στον λόγο της. Αισθάνεται επιφορτισμένη με ευαγγελική αποστολή και ένα μέσο γι’ αυτόν τον σκοπό της υπήρξε η ποίηση. Στην σύνθεση Οι Μυροφόρες, η Ελένη γίνεται η Μάνα που θρηνεί γνήσια με πνεύμα ορθόδοξο, με γνώση χωρίς να εκτρέπεται σε ανέξοδο μοιρολόι, γίνεται η Μαγδαληνή, γίνεται η ατρόμητη γυναίκα που αψηφά τον φόβο χάριν της αγάπης.
Θεέ μου και βλαστάρι μου και σάρκα της σαρκός μου/Ποιο μύρο να βρω για να Σε μυράνω;
Η πλάση ολόκληρη κι αυτή Σε θρηνεί / Υιέ μου και Πλάστη/ Άφωνό μου Αρνί
Πόσο ωραία αφομοιώνει τον Προφήτη και μεταπλάθει τρυφερά την γραφή του η ποιήτρια. Την αποκαλώ ποιήτρια, διότι είναι. Ακόμη κι αν στις συλλογές της, επειδή γράφει ομοιοκαταληξία, βρει κάποιος μετρικά σφάλματα, αυτό δεν ακυρώνει τον τίτλο. Ποιητής είναι εκείνος που συνειδητά εκφράζεται ποιητικά και η Ελένη Πράπα εκφράζεται συνειδητά ποιητικά, χρησιμοποιεί την ποίηση ως μέσο για να εισέλθει στο ασυνείδητο, όπως κάνει ο υμνωδός, γιατί το τραγούδι ήταν πάντα πιο εύκολος δρόμος απομνημόνευσης.
Οι άνδρες σταύρωσαν τα χέρια \ Με τον φόβο στις καρδιές \ Κλείστηκαν μέσα στα σπίτια \ Τις ώρες, κείνες τις φρικτές \
Ποιος να πάει να ξεμυτίσει \ Πώς να πάνε στον Χριστό; \ Που φοβόταν τους Εβραίους \ Μην τους πάνε στο σταυρό \
Τους χρειάζονταν ανδρεία \ Ναι! Ανδρεία στην ψυχή \ Μα να! Την είχαν οι γυναίκες \ Ω! Εξαίσια αρετή \
Να! Που είχαν τόση ανδρεία \ Τόση τόλμη στην ψυχή \ Και ας λεν πως οι γυναίκες \ Έχουν δειλία, φυσική \
Δεν δειλιάζουν οι γυναίκες \ Γιατί η καρδιά τους αγαπά \ Νύχτα θε’ να πάν στο μνήμα \ Αγάπης, φως τις οδηγά
Δείτε πρωτοπόρα φεμινιστική θεολογία, δείτε λόγο για τις μυροφόρες που ούτε και σήμερα δεν τον συναντούμε από άμβωνος. Μόνο ο υμνωδός επαινεί, ορθά, την αγάπη των γυναικών η οποία δεν δειλιάζει μπροστά στον θάνατο.
Η ποίηση είναι τέχνη προφητική και δοξολογική, ακόμη και επί τα χείλη αθέων. Πάντα έχει μια υποψία Θεού, μια υποψία Πνεύματος. Πολύ δε περισσότερο η ποίηση αυτή η οποία εμπνέεται από το θρησκευτικό βίωμα της γράφουσας.
*Η Ελένη Πράπα (1931-2014) γεννήθηκε και έζησε στην Παλλήνη. Η πρώτη συλλογή ποιημάτων της με τίτλο Μύρο στα Άχραντα Πόδια Σου εκδόθηκε το 1980, ακολούθησε το 1987 η έκδοση της συλλογής Απάνθισμα. Το 2021 κυκλοφόρησε η συλλογή ανέκδοτων μέχρι τότε ποιημάτων της με τον τίτλο Ποιήματα.
Thank you for rating this article.
