Ακούγοντας την έννοια "προπατορικό αμάρτημα" ο νους μας πάει στην αμαρτία του Αδάμ και της Εύας,

Στην Ορθόδοξη Παράδοση δεν υπάρχει η έννοια του προπατορικού αμαρτήματος, αλλά η έννοια της "πτώσης" του ανθρώπου ως οντολογική ασθένεια του προσώπου, την αμαρτία=αστοχία.

Για να κατανοήσουμε όμως τι σημαίνει αυτή η "πτώση" του ανθρώπου, πρέπει πρώτα να πούμε δυο λόγια για την ανθρωπολογία της Ορθοδόξου Παραδόσεως. Στην Ορθόδοξη Παράδοση υπάρχουν τρία κέντρα του ανθρώπου: 1)το νευρικό σύστημα του οποίου επικεφαλής είναι ο εγκέφαλος, το κυτταρικό σύστημα και 3) το πνευματικό κέντρο του οποίου έδρα είναι η πνευματική καρδιά.

 

Η νοερά ενέργεια του πνευματικού κέντρου, της καρδιάς δηλαδή, είναι ο νους και η λογική. Στην αρχαιοελληνική σκέψη νους και λογική ταυτίζονται. Στην Ορθόδοξη Παράδοση όμως, οι Πατριάρχες, οι Προφήτες, οι Απόστολοι, οι Πατέρες και οι Άγιοι της Εκκλησίας διεπίστωσαν εμπειρικά ότι ο νους δεν εδράζεται στον εγκέφαλο, αλλά στην πνευματική καρδιά και δεν ταυτίζεται με την λογική. Ο νους είναι αυτός που εντός της φυσικής του θέσης, εντός της καρδιάς, φθάνει στην γνώση των θείων νοημάτων και στην εμπειρία της θεώσεως=θεωρίας του Ακτίστου φωτός. Η λογική είναι αυτή που κατανοεί αυτές τις εμπειρίες του νου και τις εκφέρει προς τα έξω διά του λόγου σε λογικές προτάσεις. Χαρακτηριστικό είναι το χωρίο από το βιβλίο της Εξόδου, στο οποίο λέει ο Θεός προς τον Μωυσή: "Ιδού σε καθιστώ θεόν και κύριον του Φαραώ και σου δίνω τον αδελφό σου Ααρών να ομιλεί αντί για σένα". (Εξ.7,1) Ο Μωυσής, σύμφωνα με τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης (Βίος του Μωυσή), αλλά και άλλους Πατέρες είναι ο τύπος του θεόπτη νου. Αυτός που είχε την θεωρία του Ακτίστου φωτός, όταν είδε τον Άσαρκο Λόγο στην φλεγόμενη και μη καιόμενη βάτο (Εξ. 3,2).

 

Ο Μωυσής ήταν βραδύγλωσσος, δεν μπορούσε να μιλήσει, γι' αυτό και ο Θεός του έδωσε τον αδελφό του Ααρών να ομιλεί αντί του Μωυσή. Έτσι σύμφωνα με το Εξ. 7,1 που προαναφέραμε, ο Θεός κατέστησε στον άνθρωπο τον Νου=Μωυσή θεό και κύριο του Φαραώ και έδωσε στον άνθρωπο άλλη νοερά ενέργεια την λογική Ααρών για να εκφράζει=ομιλεί με λογικές εκφράσεις τις θείες εμπειρίες του Νου. Ο Φαραώ στην ποιητική γλώσσα της Αγίας Γραφής συμβολίζει τον διάβολο. Έτσι λέγοντας η Γραφή ότι ο Θεός κατέστησε θεό και κύριο του Φαραώ στον Μωυσή, σημαίνει ότι ο Θεός κατέστησε τον Νου του ανθρώπου κύριο και εξουσιαστή του διαβόλου. Συνεπώς η φυσική λειτουργία του Νου είναι να ευρίσκεται εντός της πνευματικής καρδιάς και να δέχεται τις θείες εμπειρίες: "Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψονται" (Ματθ. 5.5) οι οποίες θείες εμπειρίες διά της λογικής εκφράζονται προς τα έξω με λογικές προτάσεις.

 

Ποια είναι η πτώση=ασθένεια του Νου; Σύμφωνα με την συμβολική διήγηση της Γενέσεως, εντός του Παραδείσου υπήρχαν δύο δέντρα. "Το δένδρο της ζωής στο μέσον του Παραδείσου και το δένδρο της γνώσεως του καλού και του κακού. (Γεν. 2,9). Τι συμβολίζουν αυτά τα δύο δένδρα; Σύμφωνα με τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, το δένδρο της ζωής είναι ο νους, όπου υπάρχει η σοφία, του Λόγου και δένδρο της γνώσεως του καλού και του κακού είναι η σωματική αίσθηση στην οποία υπάρχει αλογία. (Καλό και κακό είναι η ηδονή και η οδύνη) Η συμβουλή, προτροπή του Θεού ήταν να μην φάνε από το δένδρο του καλού και του κακού, δηλαδή να μην φθάσουν στη γνώση διά των αισθήσεων πριν ο νους ¨φάει από το δένδρο της ζωής" πριν ο νους φθάσει στην αληθινή σοφία, γνώση. Αποτέλεσμα αυτής της άλογης γνώσης ήταν ο σκοτασμός του νου, η διάχυσής του διά των αισθήσεων στα υλικά, και η αιχμαλωσία του σε αυτά. Έτσι ο άνθρωπος διά του Νου έκανε θεό του την ύλη, αφού σ' αυτήν εγκλωβίστηκε ο Νους. Γι' αυτήν την ασθένεια τον σκοτασμό του Νου, λέει ο Χριστός: "Εάν ο οφθαλμός σου, ο Νους, είναι ανήμπορος να δει το φως όλη σου η ύπαρξη θα είναι βυθισμένη στο σκοτάδι. Εάν το φως που σου έδωσε ο Θεός, ο Νους δηλαδή διά της προσκολλήσεως στα υλικά είναι σκοτεινός, τότε πόσο πυκνό και αδιαπέραστο θα είναι το σκοτάδι της ψυχής σου;" (Ματθ. 6,23).

 

Θεραπεία του Νου είναι η μετάνοια, η οποία δεν είναι απλώς η μεταμέλεια μια κακής πράξης, αλλά μετάνοια είναι η απελευθέρωση του Νου από την αιχμαλωσία του στον κόσμο και η επιστροφή του στον φυσικό του χώρο εντός της πνευματικής καρδιάς, όπου εκεί δεχόμενος τον φωτισμό της θείας Χάρης του Αγίου Πνεύματος φθάνει στης θείες εμπειρίες, στην αληθινή γνώση. (Βιβλίο της Εξόδου) Γράφει ο Μ. Βασίλειος: "Ο Νους που δεν διασκορπίζεται προς τα έξω, ούτε διαχέεται με τα αισθητήρια προς τον κόσμο, επιστρέφει στον εαυτό του, και μέσω του εαυτού του ανεβαίνει στην έννοια του Θεού, και καθώς περιλάμπεται και καταφωτίζεται από το κάλλος εκείνο, λησμονεί και αυτή την ανθρώπινη φύση".

Συνεπώς η αμαρτία δεν είναι μια ηθική παράβαση ενός ηθικού νόμου του Θεού (ο Θεός δεν φτιάχνει νόμους), αλλά είναι οντολογική ασθένεια του Νου, της οποίας η θεραπεία επιτυγχάνεται διά της ασκητικής της Ορθοδόξου Παραδόσεως= εμπειρίας.